Kiev, Ukrayna – 1990’larda Çin’in yeni oluşan kapitalizmi, Ukrayna’nın çelik levhalarına, demir cevherine, mısıra ve ayçiçek yağına olan talebi tetikledi.
Ancak yoksul Ukrayna’nın en değerli ihraç ürünleri, artık ihtiyaç duymadığını düşündüğü Sovyet dönemi silah cephaneliğiydi.
Önerilen Hikayeler
4 öğenin listesilistenin sonu
Kiev, Pekin’e havacılık bileşenleri, helikopter ve tank motorları ile radarlar, deniz gaz türbinleri ve jet motorlarının üretimi için teknoloji transferleri satarak Çin’in savunma endüstrisinin yeniden şekillendirilmesine yardımcı oldu.
Hatta altı nükleer kapasiteli Kh-55 seyir füzesinin yasa dışı olarak nakledildiğini bile kabul etti.
Askeri-endüstriyel ihracatın zirvesi, Ukrayna’nın güneyindeki Mykolaiv şehrinin rıhtımlarında inşasına başlanan ancak hiçbir zaman tamamlanamayan Sovyet döneminden kalma Varyag uçak gemisinin 1998 yılında satışıydı.
Pekin, 306 metre (1004 feet) uzunluğundaki gemiyi eğitim için kullanma sözü verdi ancak onu ilk uçak gemisi Liaoning’e dönüştürdü.
‘Çin savaşı bitirebilir’
Rusya-Ukrayna savaşı sırasında, Çin’in Rus ve Ukraynalı drone geliştiricileri arasındaki şiddetli rekabetten en fazla kâr eden taraf haline gelmesiyle durum değişti.
Ukrayna’daki drone savaşı öncülerinden Andrey Pronin, El Cezire’ye “her zaman” en çok kazananın Çinli insansız hava aracı üreticisi olduğunu söyledi.
Kiev’in eteklerinde, okulunun insansız hava aracı pilotları için depo odasında, Birinci Dünya Savaşı çift kanatlı uçağının küçük bir kopyası gibi görünen şeylerden jet güdümlü mini füzelere ve birinci şahıs görüşlü küçük insansız hava araçlarına kadar değişen bir düzine insansız hava aracının yanında duruyordu.
Her biri Çin yapımı bileşenlerden oluşuyordu: motorlar, uçuş kontrolörleri, piller, termal kameralar ve navigasyon modülleri.
Bu bileşenler, her yıl milyonlarca başıboş mühimmat üreten Ukrayna’nın insansız hava aracı endüstrisinin omurgasını oluşturuyor.
Bunlar aynı zamanda Ukrayna’nın savaşı kaybetmemesinin sebeplerinden biri.
“Çin, ihracatı kapatarak savaşı bir günde bitirebilir” [of drone parts] ya bize ya da Ruslara” dedi Pronin.
Kiev’deki bir askeri araştırma grubu olan Snake Island’ın raporuna göre, Ukraynalı drone üreticileri çerçeveler, aviyonikler, motorlar ve radyolar gibi temel bileşenlerin üretimini yerelleştirmek için çılgınca çalışıyor.
Ancak yine de Ekim ayında yayınlanan bir raporda “sektörün hâlâ dar bir dizi kritik ithalata (lityum tuzları, neodimyum mıknatıslar, navigasyon çipleri ve termal sensörler) bağımlı olduğu ve Çin’in orantısız bir kaldıraca sahip olduğu” belirtildi.
Stratejik ortaklık yeniden kurulmalı mı?
Kiev için daha da önemli olan şey, savaş bittikten sonra Pekin’le bağlarını yeniden kuracağı değil, nasıl yeniden kuracağı.
2011 yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Kiev’i ziyaret etti ve o zamanki Rusya yanlısı olan Ukraynalı mevkidaşı Viktor Yanukoviç ile bir stratejik ortaklık anlaşması imzaladı.
Pekin, Çin’den Avrupa’ya ulaşım altyapısı inşa etmeyi amaçlayan devasa bir proje olan Kuşak ve Yol Girişimi’nin 2013’te başlatılmasından önce odak noktası olarak Ukrayna’ya güveniyordu.
Ukrayna’nın Karadeniz kıyısı vardır ve dokuz Avrupa ülkesinin içinden geçen veya sınır komşusu olan eski bir ticaret yolu olan Tuna Nehri’nin deltasıyla sınır komşusudur.
Ancak 2014’ün başlarında Yanukoviç, aylarca süren halk ayaklanmasının ardından Rusya’ya kaçtı ve haftalar sonra Moskova, Kırım’ı ilhak etti ve güneydoğu Ukrayna’da ayrılıkçı bir isyanı teşvik etti.
Pekin’i Rusya’nın ana uluslararası destekçisi olarak gören Kiev, Çin ile bağlarını soğuttu.
Kiev merkezli analist Vadym Denysenko bu ayın başlarında düzenlediği basın toplantısında, “Çin’in Ukrayna’nın ana ekonomik ortağı olduğu bir dönemde, bugünlerde bağlarımız, siyasi bağlarımız sıfır noktasında” dedi.
2020 yılında Çin-Ukrayna ticaret cirosu 15,4 milyar dolara ulaştı ve bu da Kiev’in dış ticaretinin yaklaşık yedide birine tekabül ediyor.
Savaşa rağmen Çin, Ukrayna’nın tahıl, çelik, sebze, petrol ve soya fasulyesine olan iştahını hâlâ kaybetmedi ve bu ihracatlar, Ukrayna ekonomisinin ayakta kalmasına yardımcı oluyor.
Denysenko, savaştan sonra Kiev’in Pekin’le bağlarını yeniden kurması ve genişletmesi gerekeceğini, bunun en azından Karadeniz ile Avrupa Birliği arasındaki coğrafi konumunun Kuşak ve Yol İnisiyatifi açısından hâlâ “çok ilginç” olması nedeniyle olacağını söyledi.
‘Rusya’nın yararına değil’
Kiev merkezli analist Igar Tyshkevich’in ayrıntılı raporuna göre, Ukrayna’nın çarlık döneminden kalma demiryollarını daha dar hat açıklığına sahip Batılı demiryollarıyla değiştirmesi ve Çin’in AB’ye daha iyi erişimini sağlamak için Tuna Nehri üzerindeki limanını genişletmesi gerekecek.
Raporda, Pekin’in Moskova ile savaş sonrası bağlarından bağımsız olarak, Kiev’in Çin’e çelik ve gıda ürünleri ihracatını artırması, Pekin’in Çin arabaları ve takım tezgahlarının montajı için fabrikalar açmasına ve Ukrayna çeliğini kullanmasına izin vermesi gerektiği belirtildi.
Tyshkevich, “Belirli markaların haklarını satın alma olasılığını da içeren yerelleştirmeye ihtiyacımız var” dedi.
Ukrayna, Sovyet dönemi uzmanlığını uçak, ilaç ve nükleer enerji geliştirmeye yönelik ortak projeler oluşturmak için kullanabilir.
“Çünkü Ukrayna’nın sadece alıcı olarak değil, transit ülke olarak, bu projelerin gelişimini de etkileyen kilit bir oyuncu olarak katılımı elbette Rusya’nın yararına değil” dedi.
Diğer analistler Çin’in ilgi alanının göz ardı edilemeyecek kadar geniş olduğu ve Ukrayna’nın da bunun bir parçası olması gerektiği konusunda hemfikir.
Kiev merkezli analist Aleksey Kushch Al Jazeera’ye, Kiev’in Çin’le bağlarını yeniden kurmadaki başarısızlığının “ülkemize pahalıya mal olacağını” söyledi.
Bir zamanlar Avrupa sömürgesi olan ve Batı egemenliğine karşı çıkan Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkelerine atıfta bulunarak, “Aslında diplomasimiz sadece Çin’i değil, tüm Küresel Güney’i veya dünyanın yarısından fazlasını sildi” dedi.
Ukrayna’nın kuzeydoğu Çin’den Kazakistan ve Güney Kafkasya üzerinden Karadeniz ülkeleri Bulgaristan, Romanya ve Ukrayna’ya kadar “Avrasya Bozkır Koridoru”nun bir parçası olması gerektiğini söyledi.
Bunun, Ukrayna’nın Avrasya lojistik rotalarına katılması ve Ukrayna’nın “bir merkez ulus, bir köprü ulus, bir plastik bağlantı ulusu” olarak algılanması anlamına geldiğini söyledi.
Kushch, “Avrasya Bozkır Koridoru’ndan yabancı birliklerin değil malların geçmesi için her şey yapılmalı” dedi.