Ne zaman Gabriel Boric was sworn in as president of Chile in 2022, his victory was heralded by supporters as the beginning of a new era in the country’s political history.
O zamanlar yalnızca 36 yaşında olan solcu lider, yaşam maliyeti sorunlarına odaklanan bir protesto dalgasıyla iktidara geldi.
Önerilen Hikayeler
3 öğenin listesilistenin sonu
Ayrıca diktatörlük döneminde oluşturulan Şili Anayasasının yeniden yazılmasını denetleyeceğine söz verdi. Augusto Pinochet ve ülkeyi piyasa yanlısı bir modele kilitlemesiyle ünlü.
Fakat birkaç yıl sonra, bir süre sonra seri ile ilgili başarısız çabalar Şili, eski anayasayı değiştirmek için keskin bir değişimin eşiğinde. Boriç’in görev süresi bir dönemle sınırlı ve ülkenin siyasi sağ kanadı, özellikle suç ve göçle ilgili endişelerin artmasıyla birlikte iktidara dönüş için bir fırsat görüyor.
Pazar günü, Şili’nin 2025 başkanlık yarışının ilk turu oylama yapılacak. Ancak yarışın ikinci tura kadar ilerlemesi muhtemel Jeannette JaraBoric’in koalisyonunun adayı, muhafazakar rakiplerle dolu bir alana liderlik ediyor.
Ancak bu parçalanmış sağ tabanın, ikinci tur oylamayla birlikte büyük olasılıkla sağlam bir güç haline gelmesi bekleniyor.
Pazar günkü oylamanın ana adayları kimler? Hangi konular ön planda ve merkezde? Anketler bize ilk tur oylama hakkında ne söylüyor? Bu kısa açıklayıcıda bu soruları ve daha fazlasını yanıtlıyoruz.
Seçim ne zaman?
İlk tur oylama 16 Kasım’da yapılacak ve bir adayın kesin olarak kazanması için oyların yüzde 50’si gerekiyor.
Hiçbir aday bu barajı geçemezse 14 Aralık’ta ikinci tur oylama yapılacak.
Ancak 16 Kasım’daki oylama, Temsilciler Meclisi’ndeki 155 sandalyenin tamamı ve Senato’daki 50 sandalyenin 23’ü kapılacak olduğundan, ülkenin yasama meclisinin yapısına karar verilmesi açısından hayati önem taşıyor.
Oy vermek zorunlu olacak mı?
Şili’de 2012’den bu yana ilk kez başkanlık seçimlerinde zorunlu oy kullanma uygulamasına geçiliyor.
Bu da katılım oranlarının artabileceği anlamına geliyor. Örneğin 2021 seçimlerinin ilk turuna seçmenlerin yalnızca yüzde 47’si katıldı.
Anayasa referandumlarında zorunlu oylama sırasında bu rakam yüzde 80’in üzerine çıktı.
Hükümetin seçim dairesine göre, 2024 yılı itibarıyla Şili’de 15.450.377 kayıtlı seçmen bulunuyordu.
Adaylar kimler?
Boric yeniden seçilmeyi isteyemez, ancak iktidardaki koalisyonu Şili için Birlik umutlarını 51 yaşındaki Jeannette Jara’ya bağladı.
Sekiz partiden oluşan Şili için Birlik, Haziran ayında Jara’nın yüzde 60 oyla kolaylıkla kazandığı bir ön seçim gerçekleştirdi.
Boric döneminde çalışma bakanı olarak Jara, şu çabalara öncülük etti: çalışma haftasını azaltmak 45 saatten 40 saate çıkarıldı. Uygun fiyat konusunda kampanya yürüttü ve Şili’nin asgari ücretini artırma ve konutları daha uygun fiyatlı hale getirme sözü verdi.
Adaylığı, kısmen işçi sınıfı geçmişi nedeniyle, kısmen de Şili’nin demokrasiye dönüşünden bu yana bu kadar geniş bir destek görmemiş olan Komünist Partiyi temsil etmesi nedeniyle çağdaş Şili siyasetinde tarihi kabul ediliyor.
Jara, kampanya sürecinde istikrarlı ve deneyimli bir liderlik sergilemeye çalıştı. Ayrıca daha fazla polise eğitim verecek ve ülkenin hapishane sistemini genişletecek bir kamu güvenliği planı da öne sürdü.
İktidardaki sol koalisyon Haziran ayında ön seçim yaparken, merkez sağ ve aşırı sağdaki partiler bunu yapmayı reddetti ve bu durum Kasım ayındaki başkanlık seçimlerinde birden fazla adayın ortaya çıkmasına yol açtı.
Sağdaki lider ise Cumhuriyetçi Parti adına yarışan 59 yaşındaki eski kongre üyesi Jose Antonio Kast.
Aşırı sağ Kast önceden kaybedilmiş 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Boric’e karşı, ancak bu sefer özellikle ikinci tur oylamaya ulaşırsa başarılı olması bekleniyor.
Orada, muhtemelen son oylamaya katılamayan diğer sağcı adayların desteğini pekiştirecek.
Kampanyası sırasında Kast, El Salvador’un diktatör liderine işaret ederek suç ve göç gibi konularda katı bir vizyon ortaya koydu: Nayib Bukelebir ilham kaynağı olarak.
Toplu bir sınır dışı etme kampanyası yürütme, hükümet harcamalarını kısma ve şirketlerin Şili’ye yatırım yapması için daha fazla teşvik arama sözü verdi.
Kast ayrıca, 1973’ten 1990’a kadar iktidardayken muhaliflerin işkence görmesini, ortadan kaybolmasını ve öldürülmesini denetleyen merhum askeri lider Augusto Pinochet’nin diktatörlüğüne desteğini de ifade etti.
Aşırı sağ platformda yarışan bir diğer aday ise 49 yaşındaki eski YouTuber ve Ulusal Özgürlükçü Parti ile yarışan Temsilciler Meclisi üyesi Johannes Kaiser.
Kaiser, Kast’tan daha derin piyasa yanlısı reformların yanı sıra Şili’nin iklim değişikliği ve insan haklarına ilişkin uluslararası anlaşmalara katılımına son verme sözü verdi. Aynı zamanda kamu güvenliği konusunda sağcı görüşlere de yer vererek, idam cezasının uygulanması ve ateşli silahlara daha fazla erişim sağlanması çağrısında bulundu.
Diğer adaylar arasında eski bir radyo sunucusu ve bağımsız olarak çalışan ekonomist Franco Parisi ve iş dünyası yanlısı, merkez sağ politikacı Evelyn Matthei yer alıyor.
Anketler cumhurbaşkanı adaylarını nasıl sıralıyor?
Amerika Topluluğu/Amerika Kıtası Konseyi’nin (AS/COA) anket ortalamalarına göre, sol görüşlü aday Jeannette Jara şu anda yarışta önde gidiyor. Önde gelen anketlerin çoğunda seçmen desteğinin yaklaşık yüzde 25’ini alıyor.
En yakın rakibi ise yaklaşık yüzde 20 destekle aşırı sağcı aday Jose Antonio Kast.
Özgürlükçü Johannes Kaiser ve bağımsız Franco Parisi, kampanyalarına verilen destekte hafif artışlar gördü. Her birinin yüzde 10 ile 14 arasında desteği var.
Merkez sağ aday Evelyn Matthei küçük bir düşüş kaydetti ancak oylama yüzde 11 ile 14 arasında aynı aralıkta gerçekleşti.
Hangi konular ön planda ve merkezde?
Seçmenler sandık başına giderken akıllarında bazı konular var. Araştırma firması Activa’nın Ekim ayında yaptığı bir anket, suç ve göçün endişe verici alanlar arasında baskın olduğunu, işsizlik ve sağlığın ise üçüncü sırada yer aldığını gösteriyor.
Şili, Latin Amerika’daki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında nispeten güvenli bir ülke olmayı sürdürüyor ve bölgedeki şiddet içeren suç oranlarının en düşük olduğu ülkelerden biri.
Ancak son zamanlarda organize suç faaliyetlerinde, yolsuzlukta ve hırsızlıkta yaşanan artışın seçmenlerin kafasını bu kadar karıştırmasının nedeni kısmen suçun azalması beklentisinden kaynaklanıyor.
“Uzaktan güvenlik kameraları kurmak zorunda kaldım [and] Santiago’nun başkentindeki bir gece kulübünün sahibi Leidy Paredes, The Associated Press haber servisine şöyle konuştu: “Masaları zincirledim ve hafta sonları nöbet tutmaya yardımcı olması için bir güvenlik görevlisi tuttum.”
Şili, Güney Amerika’da suçta artış görülen tek ülke değil. Son birkaç yılda şiddet olayları arttı Ekvador aynı şekilde “mano dura” veya “güçlü el” politikaları vaat eden adayların teşvik edilmesine de yardımcı oldu; ancak uzmanlar suçla mücadelenin çok yönlü bir çaba olduğunu ve tek başına güç kullanmanın nadiren çözüm olduğunu belirtiyor.
Şili’deki başkanlık yarışında Kast gibi sağcı adaylar “suça karşı demir yumruklu yaklaşım” sözü verdiler.
Jara gibi sol görüşlü rakipler rakiplerini korku tellallığı yapmakla suçlarken, onlar da suç ve kamu güvenliği konusunda daha sert bir tavır almaya zorlandılar. Örneğin Jara daha fazla hapishane inşa etme sözü verdi.
Birçoğu Venezüella’daki ekonomik ve siyasi çalkantılardan kaçan göçmen ve sığınmacıların sayısındaki önemli artışın ardından, ülkede göçe karşı kamuoyunda da bir tepki oluştu.
Ülkedeki iki göçmenlik bürosundan hazırlanan bir rapor, Şili’ye göçün 2018 ile 2024 arasında yüzde 46,8 arttığını ortaya koydu. 2022’den 2024’e kadar bu artış yüzde 4,5 ile çok daha düşüktü.
Dünyanın her yerinde göçmenler sıklıkla suç ve ekonomik durgunluk endişelerinin hedefi oluyor ve bu da politikacılar için uygun bir günah keçisi oluşturuyor. Kast gibi adaylar toplu sınır dışı etme kampanyası sözü verirken Jara, belgesiz gelenleri takip etmek için geçici bir kayıt sistemi oluşturmayı önerdi.
Şili’deki ekonomik yavaşlama da seçimlerde rol oynuyor; Şili’deki yüzde 9’luk işsizlik oranı Latin Amerika’daki en yüksek oranlardan biri.