Ramallah, işgal altındaki Batı Şeria – Filistin ekonomisi nedeniyle ciddi bir gerileme yaşıyor İsrail’in Gazze’ye saldırıları sürüyorişgal altındaki Batı Şeria’da hareket ve ticaret üzerindeki kısıtlamaların yoğunlaşması ve hem iç hem de dış mali kaynaklarda keskin bir düşüş.
Filistin hükümeti tırmanan mali krizi yönetmeye çalışırken, resmi veriler ve uzman değerlendirmeleri ekonominin kritik bir eşiğe yaklaştığı konusunda uyarıyor; bu, devlet kurumlarının devamlılığını ve temel yükümlülükleri bile yerine getirme yeteneklerini tehdit ediyor.
Önerilen Hikayeler
3 öğenin listesilistenin sonu
Filistin Merkezi İstatistik Bürosu (PCBS) ve Filistin Para Otoritesi (PMA) tarafından hazırlanan ve Filistin Ekonomik Monitörü’nde yayınlanan 2025 yılı ortak raporu, ekonominin yıl boyunca derin bir durgunluk içinde kaldığını ortaya koydu.
Rapora göre Gazze’de gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) 2025 yılında 2023 yılına göre yüzde 84 oranında daraldı. Batı Şeria’yı işgal etti dönemde yüzde 13 oranında geriledi. Genel GSYH düzeylerinin savaş öncesi temel değerlerin çok altında kalması, herhangi bir potansiyel toparlanmanın kırılganlığını ve ekonominin mevcut koşullar altında üretim kapasitesini yeniden kazanma konusundaki yetersizliğini ortaya koyuyor.
Rapor, 2024’e kıyasla ılımlı bir iyileşmeye rağmen Batı Şeria’daki çoğu sektörde keskin daralmaların yanı sıra Gazze’deki ekonomik faaliyetlerin neredeyse tamamen çöktüğünü belgeledi. Raporda ayrıca 2023 ile karşılaştırıldığında Filistin’e ve Filistin’den gelen ticaret hacimlerinde bir düşüş kaydedilirken, Gazze’de işsizlik 2025’te yüzde 77’yi aştı.
Durdurulan gelirler ve artan borç
Filistin Ekonomi Bakanı Muhammed el-Amour, İsrail yetkililerinin Filistin temizleme gelirlerinden yaklaşık 4,5 milyar dolarlık kesinti yaptığını söyleyerek, bu hareketi Filistin Yönetimi’nin (FO’nun) işleyiş kabiliyetini ciddi şekilde baltalayan bir tür “toplu cezalandırma” olarak tanımladı.
Al-Amour, Al Jazeera’ye verdiği demeçte, “Toplam birikmiş kamu borcu Kasım 2025 sonu itibarıyla 14,6 milyar dolara ulaştı ve bu, 2024 gayri safi yurt içi hasılanın yüzde 106’sını temsil ediyor” dedi.
Bakan, borcun 4,5 milyar dolarının Uluslararası Para Fonu’na, 3,4 milyar dolarının Filistin bankacılık sektörüne, 2,5 milyar dolarının kamu çalışanlarına ödenmemiş maaş borcunun, 1,6 milyar dolarının özel sektöre, 1,4 milyar dolarının dış borcun ve 1,2 milyar dolarının diğer mali yükümlülüklerden oluştuğunu söyledi.
Al-Amour, “Bu baskılar kamu bütçesinin genel performansı üzerinde doğrudan etki yarattı” dedi ve bu da açığın genişlemesine ve operasyonel harcamaları ve temel taahhütleri karşılama kapasitesinin keskin bir şekilde azalmasına katkıda bulundu.
Bütün bunlar El Amour’un Filistin ekonomisinin Filistin Yönetimi’nin 1994’teki kuruluşundan bu yana “en zor dönemini” yaşadığı sonucuna varmasına yol açtı.
Resmi tahminler, GSYİH’nın 2025’in ikinci çeyreğinde 2023’e kıyasla yüzde 29 daraldığını, kişi başına düşen GSYİH’nin ise dönem boyunca yüzde 32 düştüğünü gösteriyor. Bu rakamlar, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD) Filistin ekonomisinin en son 22 yıl önce görülen seviyelere gerilediği sonucuna varan yakın tarihli bir raporuyla uyumlu.
Buna cevaben el-Amour, hükümetin “acil bir önlem paketi” uyguladığını söyledi.
“Hükümet, sosyal koruma sisteminin güçlendirilmesini ve C Bölgesi’nde vatandaşların dayanıklılığının desteklenmesini içeren bir dizi eylemi hayata geçiriyor [of the West Bank]El-Amour, küçük ve orta ölçekli işletmeleri ve başta sanayi ve tarım olmak üzere üretken sektörleri desteklemek” dedi.
Resmi veriler neredeyse tüm ekonomik faaliyetlerde keskin bir düşüş olduğunu gösteriyor. İnşaat yüzde 41 oranında daralırken, hem sanayi hem de tarım yüzde 29 oranında küçüldü. Toptan ve perakende ticaret yüzde 24 düştü.
Turizm sektörü bu durumdan en çok etkilenenler arasında yer alıyor. Ekim 2023’te İsrail’in Gazze’ye yönelik soykırım savaşının başlamasının ardından Turizm Bakanlığı, gelen turizmin neredeyse çökmesi nedeniyle günlük kaybın 2 milyon doları aştığını bildirdi. 2024 sonu itibarıyla kümülatif kayıpların yaklaşık 1 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Filistin Ekonomi Politikası Araştırma Enstitüsü (MAS), PCBS verilerine dayanarak, 2024’ün ilk yarısında Batı Şeria’daki otel doluluk oranlarında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 84,2’lik bir düşüş bildirdi. Yalnızca konaklama ve yiyecek hizmetlerindeki kayıp yaklaşık 326 milyon doları buldu.
El-Amour, krize rağmen Ekonomi Bakanlığı’nın özel sektörü sürdürmeye, yedi kilit sektörde İsrail ithalatını ikame etmeye, dijital ve yeşil ekonomileri geliştirmeye ve iş ortamını iyileştirmeye odaklandığını söyledi. Her yıl yaklaşık 2.500 yeni şirketin kayıt altına alınmaya devam ettiğini kaydetti.
Turizm çöküyor
Kudüs Üniversitesi’nde öğretim görevlisi ve Filistin Ticaret ve Sanayi Odaları Federasyonu yönetim kurulu üyesi Samir Hazbun, tekrarlanan krizlerin ekonominin içini boşalttığını söyledi.
Hazbun, “Geçtiğimiz beş yılda tüm ekonomik sektörler, Kovid-19 salgınıyla başlayıp Gazze’deki savaşla devam eden art arda krizlere girdi” dedi. “En önemli sektörlerden biri olan turizm özellikle etkilendi, yerel ekonomiyi yıprattı ve toparlanma kabiliyetini zayıflattı.”
Hazbun, ön tahminlerin turizmin 1 milyar doları aşan doğrudan kayıplara maruz kaldığını, bunun yanı sıra otellerin, hediyelik eşya dükkanlarının, seyahat acentelerinin, tur rehberlerinin ve sokak satıcılarının felç olmasından kaynaklanan kapsamlı dolaylı kayıpların da yaşandığını gösterdiğini söyledi.
Kendisi, tek başına otel yatırımlarının 550 milyon dolar olarak tahmin edildiğini, sahiplerine herhangi bir finansal getiri sağlamadığını, iş güvenliği ve güvenlik ağlarının olmayışı nedeniyle birçok işçinin sektörden ayrılmak zorunda kaldığını da sözlerine ekledi.
Ekonomi uzmanı Haitham Daraghmeh, Filistin’in borcunu bankalara, tedarikçilere, müteahhitlere, telekomünikasyon ve sağlık sektörlerine olan “aylık olarak artan birikmiş borç” olarak tanımladı.
“Tasfiye gelirlerinin durdurulması artık geçici bir mali kriz değil; tam bir ekonomik felç faktörü haline geldi” dedi.
Dış yardımın dondurulması ve iç gelirlerin tarihi düşük seviyelerde olması nedeniyle Daraghmeh, hükümetin “artık maaşları veya operasyonel maliyetleri karşılayamayacağı” konusunda uyardı.
Daraghmeh, “Hükümet, yatırım veya ekonomik teşvik için gerçek bir kapasiteye sahip olmayan bir ATM gibi çalışıyor” diye ekledi.
Ekonomik uyarılar
Daraghmeh, Dünya Bankası raporlarının, maaşların ödenmemesi ve yükümlülüklerin yerine getirilmemesinin kapsamlı bir ekonomik çöküşü tetikleyebileceği konusunda uyardığını söyledi. Aralarında Fransa ve Suudi Arabistan’ın da bulunduğu bazı ülkeler destek sözü verirken, kendisi bu yardımların hiçbirinin gerçekleşmediğini söyledi.
Üç olası senaryonun ana hatlarını çizdi; büyük olasılıkla devam eden gelir stopajı ve azalan kaynaklar nedeniyle kademeli bir düşüşün devam etmesidir. İkincisi, özellikle belirleyici bir siyasi anda, topyekun çöküşü önlemek için uluslararası müdahaleyi içerir. Üçüncü senaryoda Avrupa’nın mali reform, yolsuzlukla mücadele tedbirleri, müfredat değişiklikleri ve seçim taleplerine bağlı olarak koşullu bir atılım görülebilir.
Birlikte ele alındığında, veriler ve uzman değerlendirmeleri Filistin ekonomisinin tehlikeli bir dönüm noktasına yaklaştığını gösteriyor. Analistler, gelir kesintisine son verilmediği, uluslararası mali desteğin yenilenmediği ve siyasi bağlamda bir değişiklik yapılmadığı takdirde, ekonominin uzun süreli bir krizden tam bir çöküşe sürüklenme riskiyle karşı karşıya olduğu konusunda uyarıyor.
Filistinli yetkililerin ve ekonomistlerin karşı karşıya olduğu soru, sistemin kuşatma benzeri koşullar altında ne kadar süre dayanabileceği ve siyasi ve ekonomik değişimlerin, çoğu kişinin yavaş ve kasıtlı bir ekonomik çözülme olarak tanımladığı şeyi durdurmak için zamanında gelip gelmeyeceğidir.