Kültür Bakanlığı, 15 Aralık 2025 Pazar günü hükümetin tarih kitabı versiyonunun tanıtımını yaptı. Kitabın başlığı “Endonezya Tarihi: Küresel Akımlarda Ulusal Dinamikler”. Bu kitap, yılın başından bu yana üzerinde çalışılan ve doğrudan Kültür Bakanı Fadli Zon tarafından başlatılan Endonezya tarihinin yeniden yazılmasının bir ürünüdür.
Gerindra Partisi politikacısı, kitabın hükümet versiyonunun, halkın ulusun tarihini anlamasında bir referans olarak tasarlandığını söyledi. Bunun dışında hükümet, bu kitabın eğitimciler tarafından ilkokuldan üniversite düzeyine kadar tarih öğrenme materyalleri hazırlamak için bir referans olarak kullanılabileceğini umuyor.
Fadli Zon, bu kitabın bir referans olabileceğini ancak eğitim müfredatında kullanılması kararının Milli Eğitim Bakanlığı’na ait olduğunu söyledi. 14 Aralık 2025 Pazar günü Jakarta’da yaptığı açıklamada, “Bu bir referans olabilir, ancak elbette politika İlk ve Orta Öğretim Bakanı’na (Dikdasmen) veya Yüksek Öğrenim, Bilim ve Teknoloji Bakanı’na (Dikti) bağlı olacaktır” dedi.
Endonezya Tarih Kitabının Endonezya’daki 34 üniversiteden 123 tarihçi tarafından yazıldığı iddia ediliyor. Bu eser, Endonezya’nın 2024 yılına kadar olan tarihini kapsayan 10 ciltlik toplam 7.958 sayfadan oluşmaktadır.
Birinci ve üçüncü ciltlerde bu kitap, Endonezya uygarlığının başlangıcını ve onun Hindistan, Çin, İran ve Orta Doğu gibi çeşitli dünya uygarlıklarıyla etkileşimlerini anlatıyor. Dördüncü cilt, Batı uluslarıyla erken karşılaşmaları ve etkileşimleri tartışıyor. Daha sonra beşinci cilt, sömürge devletinin oluşumundan sonra Endonezya toplumunun dinamiklerini anlatıyor.
Daha sonra altıncı cilt ulusal hareketi gözden geçiriyor ve ardından bağımsızlığı koruma mücadelesini vurgulayan yedinci cilt geliyor. Sekizinci cilt ulus devletlerin sağlamlaştırılmasını, çatışmayı, entegrasyonu ve ulusal liderliği tartışıyor. Dokuzuncu cilt özellikle Yeni Düzen dönemindeki gelişme ve istikrarı inceliyor. Son cilt ise 1998’den 2024’e kadar demokratik reform ve konsolidasyon yolculuğunu anlatıyor.
Bakan Fadli Zon, kitabın her iktidar döneminin olumlu yanlarını vurgulayan bir bakış açısı veya üslupla yazıldığını açıkladı. Yazı daha çok önemli başarılara ve olaylara odaklanıyor ve geçmiş hataların altını çizmeye daha az odaklanıyor. Fadli, 6 Haziran 2025’te şunları söyledi: “O zamanlar kesinlikle avantajlar ve dezavantajlar vardı. O dönemin başarılarını, başarılarını ve olaylarını vurgulamak istiyoruz.”
Bu yaklaşım birçok akademisyen ve sivil toplum kuruluşunun eleştirilerine hedef oldu. Bu kitabın Başkan Soeharto hükümetini ve Yeni Düzen rejimini yüceltme, aynı zamanda o dönemde meydana gelen insan hakları ihlallerine ilişkin gerçekleri gizleme potansiyeline sahip olduğunu düşünüyorlar.
Merhum Münir Said Talib’in eşi insan hakları aktivisti Suciwati, tarihin devlet tarafından yazılmasının eksik bir anlatı sunma riski taşıdığını söyledi. Ona göre olumlu bir üslubun vurgulanması, ciddi insan hakları ihlallerine ilişkin önemli notları ortadan kaldırabilir. Suciwati, 16 Aralık 2025 Salı günü, “Suharto’yu iyi bir üslupla anlatmak istiyorsanız ciddi insan hakları ihlalleri ortadan kaldırılacaktır” dedi.
Eğitime Etkileri
Ayrı bir olayda, İlk ve Orta Öğretim Bakanı Abdul Mu’ti, şu ana kadar Endonezya Tarih Kitaplarının okullarda tarih öğrenimi müfredatı için resmi bir referans olarak kullanılmasına ilişkin herhangi bir tartışma yapılmadığını söyledi. Abdul Mu’ti 16 Aralık 2025 Salı günü kısa mesajıyla “Bu konu henüz tartışılmadı” dedi.
Endonezya Eğitim İzleme Ağı (JPPI) Koordinatörü Ubaid Matraji, devlet tarafından yayınlanan kitapların eğitim uygulamalarında ana referans olma fırsatına sahip olduğunu değerlendiriyor. Endonezya’daki eğitim bağlamında bakanlık etiketini taşıyan ürünlerin genellikle resmi gerçek olarak algılandığını söyledi.
Ubaid’e göre öğretmenlere müfredat geliştirme özgürlüğü veriliyor. Ancak idari baskı, değerlendirme sistemleri ve eğitim bürokratik kültürü çoğu zaman öğretmenleri güvenli kabul edilen kaynakları, yani devlet tarafından yayınlanan kitapları kullanmaya teşvik etmektedir.
Ubaid, öğrenciler için tarih kitaplarının sadece bir bilgi kaynağı değil, aynı zamanda kolektif hafıza oluşturmanın bir aracı olduğunu açıkladı. Belirli gerçekleri vurgulamak veya atlamak, öğrencilerin ulusun yolculuğunu anlama şeklini etkileyecektir. “Kim kahraman kabul ediliyor, kim susturuluyor, hangi çatışmalar yumuşatılıyor, hangi hatalar affediliyor” dedi.
Bu nedenle Ubaid, hükümet tarafından üretilen tarih kitaplarının dürüst, bilimsel gerçeklere dayalı, eleştiriye açık ve akademik camia tarafından geniş çapta test edilmesinin sağlanmasının önemini vurguladı. “Bu süreç olmadan ülke, tarihsel yorumu merkezileştirme riskiyle karşı karşıya kalır” dedi.
Eğitim gözlemcisi Bukik Setiawan, öğrencilerin sınıfta sunulan bilgileri tek gerçek olarak görme konusunda savunmasız olduklarını değerlendiriyor. Bukik’e göre tarih kitaplarındaki diksiyon ve bakış açısı seçimi aslında öğrencilerin bakış açısını belirliyor.
Tartışmalara yol açan Endonezya Tarih Kitabı bağlamında Bukik, kitabın öğrenme materyallerinin derlenmesinde ana referans olarak kullanılmaması gerektiği görüşünde. Ona göre bunun nedeni, bu kadar olumlu bir bakış açısıyla yazılan tarihin öğrencilerde tarihsel gerçek yanlılığına neden olmasından korkulmasıdır.
Bukik, Milli Eğitim Bakanlığı daha sonra bu kitabı okullardaki tarihi materyaller için bir referans olarak kullanmayı kabul etse bile öğretmenlerin yine de referans olarak başka kitaplar sağlaması gerektiğini öne sürdü. 16 Aralık 2025 Salı günü “Öğrenciler bakış açılarını karşılaştırmayı öğrenebilsinler diye” dedi.